نقش حمل و نقل در لجستیک و زنجیره تأمین
- مفهوم مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک
لجستیک آن قسمت از مدیریت زنجیره تأمین است که کارایی و اثربخشی جریان رو به جلو و رو به عقب و نیز ذخیره‌سازی کالاها، حمل و نقل، خدمات و اطلاعات مربوطه، بین نقطه آغازین زنجیره تا نقطه مصرف نهایی به منظور تأمین نیازمندی‌های مشتریان زنجیره را برنامه‌ریزی می‌کند، بکار می‌گیرد و کنترل می‌کند.
گستره‌های مدیریت لجستیک عبارت هستند از:
- لجستیک داخل مرزهای یک کشور
- لجستیک داخلی
- لجستیک خارج از مرزهای کشور
لجستیک به کلیه فعالیت‌های هماهنگی اطلاق می‌شود که برای بررسی، تحقیق، مطالعه و برآورد نیازها و احتیاجات اولیه در زمینه وسایل و تجهیزات، ماشین‌ها و ابزارآلات، تأسیسات و قطعات از هر نوع و کلیه امور مربوط به تهیه، تولید، بیمه، نگهداری، انبارداری، توزیع، حمل و نقل، تنظیم و تهیه روش انجام کار، طراحی سیستم و دستورالعمل و نظارت بر موارد فوق انجام می‌گیرد.
- لجستیک و حمل و نقل در جهان
نحوه عملکرد حمل و نقل بیانگر تأثیر جابه‌جایی و حوزه نفوذ محصولات تولیدی می‌باشد و پیشرفت در امور فنی و اصول مدیریت آن منجر به بهبود در جابه‌جایی بار، سرعت ارسال، کیفیت خدمات، هزینه‌های عملیات، کابرد تسهیلات و کاهش مصرف انرژی می‌گردد. حمل و نقل یک بخش اصلی و مهم در بکارگیری لجستیک یا تدارکات است و با بررسی شرایط موجود درمی‌یابیم که یک سیستم کارآمد به چهارچوب مشخصی از تدارکات و اجزای مناسب حمل و نقلی و روش بهینه بکارگیری آن‌ها برای تأمین ارتباطات بخش‌های تولید نیاز دارد. بدون توسعه متناسب حمل و نقل، لجستیک قادر به اجرای اهداف خود نخواهد بود. به علاوه آن که یک سیستم حمل و نقل کارا در فعالیت‌های تدارکات منجر به تأثیرگذاری بیشتر لجستیک با کاهش هزینه‌های عملیات و توضیح کیفیت خدمات می‌گردد.
لازم به ذکر است بهبود سیستم حمل و نقل نیازمند همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی با یکدیگر است یک سیستم لجستیک موفق می‌تواند منجر به رقابت بین دولت و بخش خصوصی گردد.
- هزینه حمل و نقل و شاخص‌های کالا در لجستیک
حمل و نقل مهم‌ترین فعالیت اقتصادی در سیستم اقتصادی لجستیک است در حدود یک سوم تا دو سوم هزینه‌های لجستیک مربوط به حمل و نقل می‌گردد.
بر مبنای نتایج تحقیقات صورت گرفته در شورای ملی مدیریت توزیع کشور استرالیا، به طور متوسط هزینه‌های حمل و نقل شامل ۴۴ درصد از مجموع ۶ درصد از سود و منافع/هزینه‌های لجستیک و ۵ عایدی در فرایند لجستیک می‌باشند. به طور متوسط یک سوم هزینه‌های لجستیک در کشورهای پیشرفته شامل حمل و نقل می‌گردد که منظور از حمل و نقل هزینه‌های پیمایش مسیر، کانتینر، پالت، ترمینال، کارگر و نیروی انسانی در ضمن طی مراحل ذکر شده و ارزش زمان سپری شده می‌باشد.
سیستم حمل و نقل باعث انتقال محصولات شده و با صرف زمان و موقعیت فعالیت‌های منطقه‌ای منجر به ایجاد ارزش افزوده در کالا می‌گردد. در یک سیستم لجستیک حمل و نقل یکی از اجزای محدودکننده در تعیین بازارهای هدف است. ارزش حمل و نقل بسته به نوع محصولات متفاوت است و برای کالاهای کوچک و با ارزش بالا حمل و نقل بخش کمتری در سبد فروش به خود اختصاص می‌دهد نسبت به کالاهای بزرگ و با ارزش کمتر و لذا حمل و نقل بخش مهمی در میزان منافع محصول ایفا می‌کند.
- هزینه حمل و نقل و مد بهینه جابه‌جایی کالا در لجستیک
حمل و نقل، نوع ویژهای از تولید است که برخلاف اصول جاری در تولید کالاهای اقتصادی در یک نقطه مشخص مکانی مستقر نیست، بلکه عوامل تولید در چنین شیوه‌ای در طول یک خط معین و یا در امتداد مسیرهای مختلف ترکیب یافته و شکل می‌گیرند. بنابراین از لحاظ اقتصادی، ساخت موقعیتی حمل و نقل با موضوعات مورد مطالعه در سایر فعالیت‌های اقتصادی (که به صورت پدیده‌هایی در یک ناحیه مشخص مکانی ظاهر می‌شوند) تفاوت‌های اساسی دارد.
این وضع، زاییده اختلاف‌های بنیادی بین اهمیت و نقش تولیدی خطوط و گذرگاه‌ها در مقایسه با سایر فعالیت‌های اقتصادی است که خود مسائل ویژهای را در موقعیت مکانی پدیده‌های تولید مطرح می‌کند. اهمیت بنادر، ایستگاه‌های راه آهن و سایر ترمینال‌ها به عنوان کانون فعالیت‌های حمل و نقل در واقع نتیجه مستقیم ارتباط‌های زنجیره‌ای این نقاط با پارهای از نقاط دیگر است که هرگز به تنهایی حاوی ارزش‌های اقتصادی بالقوه‌ای نیستند. ارزش و اعتبار چنین مراکزی یا براساس شاخص‌هایی مانند تعداد مسافران و وزن کالاهای حمل شده و درآمدهای حاصله از آن تعیین می‌شود و یا ارزیابی آن‌ها بر پایه معیارهای فیزیکی دیگری قرار دارد. در هر حال، وسایل حمل و نقل و مؤسسات مربوط به آن عملاً کالایی را عرضه نمی‌کنند و درآمد آن‌ها ناشی از خدماتی است که در مقطع زمانی و مکانی مشخص ارائه شده است.
حجم عمده‌ای از درآمد حمل و نقل، تقریباً در ترمینال‌ها جای گرفته و ظاهراً چنین به نظر می‌رسد که راه‌هایی که این ترمینال‌ها را به هم متصل می‌کنند بدون هزینه، نگهداری و احداث می‌شوند. در حالی که چنین نیست و در واقع، ساختار هزینه‌ها در انواع مختلف حمل و نقل سبب و نتیجه عملکرد هزینه‌های ثابت و هزینه‌های متغیر است که از سرمایه‌گذاری در طول مسیر حاصل آمده است.
بدین ترتیب، حمل و نقل نوعی از تولید است که در یک فرآیند فضایی شکل یافته و در مقایسه با سایر تولیدات اقتصادی، غیرقابل ذخیره کردن بوده و مصرف آنی دارد. مهم‌تر از همه آنکه، تولید حمل و نقل نسبت به مقیاس، دارای بازده صعودی است و با افزایش بهره برداری “طول مسیر، وسایل نقلیه، زمان بهره‌برداری”، مقدار تولید افزایش می‌یابد و از این رو عملکرد هزینه‌ها (ثابت و متغیر) در تولید تسهیلات حمل و نقل دارای وجوه ویژهای است. انواع هزینه‌های حمل و نقل عبارتند از:
اول: هزینه‌های ثابت: عبارت از هزینه‌هایی هستند که در اثر استهلاک فنی سرمایه‌های اولیه وسایل نقلیه، مخارج ساخت و نگهداری ترمینال‌ها و راه‌ها، پرداخت مالیات‌های مختلف و عوارض گمرکی پدید می‌آیند. هزینه‌های ثابت را برحسب کیفیت آن‌ها به دو قسمت تقسیم می‌کنند: نخست هزینه‌های ثابت سرمایه‌ای که خود شامل سرمایه‌گذاری مجدد و هزینه‌های استهلاک و فرسودگی وسایل نقلیه و ساختمان‌های مربوط به آن می‌شود. دوم، هزینه‌های ثابت روزمره که مشتمل بر دستمزدها، هزینه‌های انباداری، گمرکات، بازرسی، مدیریت و غیره است.
دوم: هزینه‌های جاری یا متغیر: هزینه‌های جاری یا خدماتی مشتمل بر مجموع هزینه‌هایی است که در ترمینال‌ها و یا ضمن حرکت در طول مسیر از انجام خدمات لازم پدید می‌آیند. هزینه‌های متغیر را برحسب نوع آن‌ها در دو گروه مشخص می‌توان طبقه‌بندی کرد:
هزینه‌های متغیری که به طور مطلق با مسافت طی شده رابطه نسبی دارند. یعنی هر قدر به مقدار مسافت طی شده افزوده شود، هزینه‌های متغیر نیز به نسبت آن افزایش می‌یابند؛ مانند هزینه‌های سوخت و عوارض راه‌ها.
هزینه‌های متغیری که اعتباراً رابطه مطلق با مسافت طی شده ندارند مانند پرداخت عوارض گمرکی و استفاده از ترمینال‌ها و غیره. هزینه‌های متغیر به طور کلی بسیار متنوع هستند و از یک نوع حمل و نقل به نوع دیگر، دارای تفاوت‌های زیادی می‌باشد. به همین دلیل است که جزء کردن هزینه‌ها کار پیچیدهای است. با این حال در مسائل اقتصادی حمل و نقل ضرورت دارد که تحلیل هزینه‌ها به دقت انجام پذیرد. نکته مهم در این خصوص آن است که در فرآیند لجستیک براساس انتخاب مدهای مختلف حمل و نقل هزینه‌های کلی لجستیک تغییر کرده و آن مدی از حمل و نقل که مجموع هزینه‌های لجستیک را کاهش می‌دهد، حمل و نقل جاده‌ای می‌باشد، چرا که به صورت درب به درب بوده و هزینه‌های مختلفی نظیر انبارداری و یا هزینه‌های ترمینالی را ندارد و در نهایت از آنجا که لجستیک حمل و نقل از نقطه مبدأ تا نقطه مقصد نهایی را شامل می‌شود و بازه هزینه‌های آن شامل تمام فرآیندهای دخیل در این مسیر بین تولید تا مصرف است کمترین مجموع هزینه‌های آن به سمت حمل و نقل جاده‌ای متمایل می‌شود.
- لجستیک و حمل و نقل در ایران
بررسی وضعیت اقتصادی و نیز فضای کسب و کار ایران (که تولیدکنندگان یکی از اجزای این فضا می‌باشند) نشان می‌دهد بحث مشتری‌مداری و ارائه خدمات و محصولات با قیمت و کیفیت مناسب به مشتریان آنگونه که باید و شاید مورد توجه فعالان و دست اندرکاران کسب‌وکار کشور نبوده است. ضروری است تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران فضای کسب و کار کشور نسبت به شناسایی کمی و کیفی مؤلفه‌های تشکیل دهنده قیمت تمام شده محصولات اهتمام ورزیده و با توجه به سهم هریک از مؤلفه‌ها نسبت به ارائه راهکارهای بهبود مستمر آن راه حل‌های عملیاتی و اجرایی ارائه دهند. طی سه دهه اخیر، مدیریت لجستیک به عنوان یکی از روش‌های پرکاربرد و اثرگذار در راستای کاهش قیمت تمام شده در سطوح بین بنگاهی و شبکه‌ای مورد استفاده سازمان‌های موفق قرار گرفته است. بنا بر تجربه کشورها و شرکت‌های موفقی که توانسته‌اند در قیمت محصولات خود مزیت رقابتی ایجاد کنند؛ هزینه‌های لجستیکی یکی از مؤلفه‌های مهم قیمت تمام شده بوده است که این نمونه‌های موفق، تلاش ویژهای در کاهش آن هزینه‌ها داشته‌اند.
براساس مطالعات صورت گرفته در کشورهای مختلف، از کل هزینه‌های لجستیکی در هر کشور، به طور متوسط ۶٢ درصد آن متعلق به بخش حمل و نقل، ٣۴ درصد متعلق به بخش نگهداری موجودی و انبارداری و ۴ درصد مربوط به مدیریت و کنترل لجستیک است. از سویی دیگر، در حال حاضر ۶ تا ٧ درصد قیمت کالاها در جهان متأثر از هزینه‌های حمل و نقل است، اما این شاخص در ایران، بنا بر محاسبات اتاق بازرگانی ایران، حدود ١٢ درصد برآورد شده است. با مبنا قرار دادن این آمار و نیز توجه به این مهم که هزینه‌های حمل و نقل حدود ۶٢ درصد از کل هزینه‌های لجستیکی را تشکیل می‌دهد؛ با یک حساب سرانگشتی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که متوسط سهم هزینه‌های لجستیکی از قیمت تمام شده محصولات در جهان بین ۹.۷ درصد تا ۱۱.۳ درصد از قیمت تمام شده محصول و در ایران حدود ۱۹.۴ از قیمت تمام شده می‌باشد. از این رو، مدیریت کارآمد فعالیت‌های لجستیکی، یک منبع کامل برای ایجاد مزایای رقابتی بوده و می‌تواند منجر به کاهش چشمگیری در هزینه‌ها گردد. بنا بر محاسبات سرانگشتی صورت گرفته، درصورت مدیریت کارای فعالیت‌های لجستیکی (اعم از حمل و نقل، ذخیره‌سازی و سایر فعالیت‌های لجستیکی) در کشورمان، می‌توان کاهش ٨ تا ١٠ درصدی سهم هزینه‌های لجستیکی از قیمت تمام شده را شاهد بود که به تبع آن و با ثابت فرض کردن سایر عوامل مؤثر در قیمت تمام شده، تنها با رساندن سهم هزینه‌های لجستیک به استاندارد و متوسط جهانی آن، می‌توان کاهش ٨ تا ١٠ درصدی قیمت تمام شده محصولات ایرانی که به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد را تضمین کرد.
دیدگاهتان را بنویسید